Mizo Hlakungpui Mual

By H. Lalnunmawia

Khawiah nge?

Khawbungah! Khawbung a la ti ta deuh deuhah maw? Aw... tiin Mizo Hlakungpui Mual awmna hi sawi ta ila, tam tak tân chuan a fiah chuang dawn lo. Mizoram khawpui ber Aizawl aṭangin Hmuifâng tlângdung thengthaw nuam tak kal tlangin Serchhip Sailiam Kawnah, Keiṭuma pêngin Chêkkawnah E.Lungdar kawng zawhin beliang mun hun velah Mizo Hlakungpui Mual chu i thleng thei a ni. Champhai District chhim tâwp Burma ram dep, Ṭan Tlâng leh Lurh Tlâng - lasite tuallênna hmun chuan a hual khup a. Lianchhiari Lunglen Tlang, Ṭhasiama Seno Neihna Tlang leh pi pute sulhnu hlui chuan sawi sên loh thu leh hla a pai sa ṭun a; chutiang khuanu thil siam hlu tak leh pipu sûlhnu hlui lung tilêng tak chhûlchhuak Patea leh Damhauva te chuan an khawvel hun he lai hmunah hian an lo chhiar liam tawh a ni. Khawvel thiamna hmanga teh chuan Mizo Hlakungpui Mual chawimawina lung chhip zum tak chu Lat 23° 9'42.23"N leh Long 93°13'8.10"E inrîn tlangna lai takah a awm a ni. Maps Google aṭangin-

https://maps.google.com/maps?ll=23.161938,93.218869&z=18&t=h&hl=en

tih link-ah hian Hlakungpui tlangdung i lo fang lâwk thei bawk.

Mizo Hlakungpui Mual hi engtia lo indin nge?

Khawbung pa-in ât an so vangin! Kum 2012 khân Biate khua mi hlim nu pakhat chuan Hlakungpuia ṭawngṭai a lang a ti a, a hmunah ṭawngṭaiin, "Pathian remruatna a ni, hetah hian Pathianin hnam lungphum min phumsak a ni," a ti a. Ka thlarau chan chuan man phâk ve chiah lo mah se, pawlna a dawn hrang hrang thu a tarlante chuan a nemnget hmel hle thung. Ka khawvel mit leh hriatnain a chhui ve theih chinah chuan Hlakungpui hi Khawbung pa hmun hrang hranga pem darh tawhte lunglêng lutuk, Khawbung ngaia haw khawm châk insawi hawtin an tum loh deuhvin an rilrua lo awm ru deuh tawh si hmangin Hlakungpui hi an din a ni. Mi ramahte chuan Khawbung ngaih hla an sa famkim thei mawlh lo. Khawbung tlângah ngei haw khawm a, Khawbung ngaia an lunglênna chu pal daih an tum ni berin a lang. Chuti anga haw khawmna tur chhan ṭha tak an ngaihtuahnaah chuan hla kungpuite zinga mi Patea leh Damhauhva te chawimawina lung siama hun hlimawm tak hman an tum ta a. Kum 1986-ah chu hun chu an hmang ta a ni. Chuta ṭang chuan huang zauh zelin Hla phuah thiam leh Thu ziak mi Hnam Rohlu tlinga ngaihte chu seng luh belh zel an ni.

Hlakungpui Hla a piang nghâl:

Khawbung VCP hmasa ber Pu Thangṭhuama (Tahan) chuan Hlakungpui ni a lo thlen meuh chuan a ruah ṭham loh hla a phawrh nghal thei mai a:

Zoram hla siamtute seilenna khawbung chhuahtlâng dairâwnah,

Khua tin sêlloh Hlakungpuite hriatrengna tur;

Dawn lungrem khawtlâng lungrualin, ṭhuva zûn ngai lênna tlângah,

Kan lâwm tlâng e, vân hnuai khuavêl zalêng zawngte.

Bungtlâng chûn chawi vân hnuai khuavêl sakhming thangte,

Nghilh loh turin an tuah rem e;

Piallei kâra'n tianhrâng mawiin,

Suihlung tilêng chatuan Rolungah chang rawh se.

Khua tin lang zokai thawveng, a hmunhma rêng rêng mai hi a mawi,

Romei zâm pâwl riai thlifim lêng nên an zêm vêl;

Hei vâng hi em ni Zoram hla lung tilêng ber ber an lo pian?

Ṭhang leh tharte'n zaiin kan chawi zêl dawn a ni.

Min hrilh vêl e, kâwlvalenchham râltiang kai hnu chhingkhual changte,

Lo kal ula Zoram tâna ro phûm turin;

Kan lo hriata kan hlimzia leh kan phur sakhmêl ṭha sen siar chu,

A hlimawm ngei lenrual ṭhen hnu kan intawng leh.

Pu Thangṭhuama hian Tahana a nupui a sûn ṭumin, "Zunphur thing tin leh khawtlâng lii liai" tih hla thlangin, khawhar inlêngte'n an han sak zawh chuan duh khawp lohvin, "Khawngaih takin i sa nawn leh ang u, Khawbung dai ka la fang chhuak lo," a ti e, an ti a. Hla ruah ṭham loh han phawrh chhuak mai pawh ni se, a demawm loh hle a ni.

Mizo Hlakungpui Mual a piang ta!

Hlakungpui Mual-in kum 10 (1996) a tlin meuh chuan ngaihtuahna thar leh zau zâwk hmangin Mizo zinga thu leh hla pasalṭha chawimawi phua an hriatte chu seng luh belhin "Mizo Hlakungpui Mual" tiin a hming vuah a ni. Hemi kum hian Hla lam mi 10 leh Thu lam mi 10 seng luh an ni a. Kum 2006 khan Hla lam mi 5 leh Thu lam mi 2 seng luh belh an ni leh a. Silver Jubilee 2011 denchhenin Hla lam mi 3 leh Thu lam mi 1 seng luh belh leh a ni bawk. Thu leh Hla kungpuite hi an vaiin mi 33 (Hla 20 leh Thu 13) seng luh tawh an ni. Silver Jubilee a thlen dawnah chuan Mizo Hlakungpui Mual-ah hian Lusei ṭawng, Mizo ṭawnga pawm tâk hmang chauhva thu leh hla Zofate thinlunga nung reng tur min hnutchhiahtute huam deuh tura ngaihna a awm hlauvin 'Zofate Hnam Ro Lungmual' tiin sawifiah belhchhah leh a ni a. Mizo Hlakungpui Mual-ah hian Zo hnahthlak hnam hrang hrangte, thu leh hlaa kan mi chhuante chu an leng vek a ni tiin uar takin Mizo Hlakungpui Mual Committee chuan a tarlang nawn leh a. Mizo Hlakungpui Mual hi thu leh hla hmanga Zofate inpumkhatna lungphum pawimawh tak a ni chho ta zêl a ni.

Mizo Hlakungpui Mual fang ang aw:

Mizo Hlakungpui Mual awmna Khawbung khaw kal kawng kan sawi tawh a. Khua i lo luh hunah khaw chhung chu chhim zawngin i suartluan ang a. Hmar hmun hlui leh Tlâng phul nuam cham raih kal pêlin a luhna chunglamah chuan Mizo Hlakungpui Mual (Mizo Poets' Square) tih a lo inziak ang a; i ngaihtuahna chu Mizo Mizonaah a luhpui ngei ang che. A luhna dinglamah chuan Hlakungpui Robâwm a lo awm ang a, hlakungpui luahtute sulhnu, thawmhnaw leh anmahni kut ziak ngei chi hrang hrang, khawvela awm nawn leh tawh lo tur i hmu thei ang. Chung thil hlui hlut zawng chu hlu tak, sawifiah zawh rual loh a ni. A hmutu thinlungah a awm daih thung.

Hlakungpui Robawm i tlawh zawhah hian sawntlung pâwng ang leka sâng mual pâwng chu i han chuan ang a. Hlakungpui Mual cham phei dûrh chu dingin han thlir phei vang vang la. Rokunga'n "Kan Zotlang ram nuam" tih hla a lo chawi chhan ni hiala mawi a ni. In te thawveng pawh chuan i dinna mual pâwng pawh chu rawn tithawveng riauvin i hria ang a. A mual panga zo thing kawi ṭengṭungte chuan zûn an phur hniangin i hmu mai thei bawk.

Chu mual pâwng aṭang chuan chawimawina lung tlar phei bingbengte chu luhchilh turin i phei ang a. Lung hlu leh lung man tam taka din ni lo mah se, a luahtute erawh lunghlu ṭha mi aiin an hlu zawk si a. A mual cham phei leh a hmunhma nawm lam aiin, thu leh hla hlu tak tak min hnuchhiahtute hriatrengna mual chuan a chângin vân hmun ropui hmangaihte lênna ramah a hruai chho ang che a, a chângin hmangaih hluite a kuahtir ang che a, a chângin Lalpa fak turin khawvel hi zaia khat vek turin i duh mai thei. I phei zêl ang a, ṭhil thing buk bula Saihnûna hmel khawhar tak lo awm i hmuh meuh chuan, khuang zawnga khawhar hla han tumbukpui chu i duh ut utin ka ring. Mizo Hlakungpui Mual-a thingsia, fah leh ṭhil kawi ṭengṭung i hmuh te chu Mizo thing bîk hliah hliahin i hmu ang a. Chûng thingkungahte chuan naubân pâr chi tin uai thluah thluah te, sava bu awm fìrfer te leh chhûn pachanga thereng leh sava hram ri te chuan 'zo' definition mawi tak an lo hrilh ang che a. I ril lo ṭamin thingse-mîm leh sunhlua inhnawh puar pawh tum mah la, chung zawng zawng chu i tân vek a ni.

Chawimawina lung chhiar phei diat diat la, Kawlphai aṭanga Manipur leh Mizoram dungtluan a mitthlatir ang che a. Chu chuan Zofate ro lung mual a nihzia ri si lovin ring takin a hrilh ngei ang che. A Pawl ang te, a Kohhran ang te, a Party angtea Zofate inpumkhatna kawng zawn chu a harsatzia i hria ang a, thu leh hla hmanga Zofate inpumkhatna chu thlarau thianghlim aw ang maia chhungrila thawk ṭhin a nih thu thu leh hla rau chuan a lo hrilh ang che. Thu leh hla hi khandaih hriam tawn eng ang ai pawha thiltithei, inngeihlote inngeihtirtu, inpumkhatte tikehsawma tiphel theitu a ni si a. He hmanraw hmang hian Zofate inpumkhatna pawh beiseina sâng zâwk nei turin Mizo Hlakungpui Mual hian thu-hla ruai a lo hlui ngei ang che. Hun kal tawh leh hun lo la thleng turte ngaihtuahtir chein, lunglênna tuipuiin a chîm pil ang che a; ṭap chungin Hlakungpui tlângdungte chu fang mah la, kan dem lovang che. Sîrkâm leh Tlângham kûng pawh i chûl mâm vek mai ta lâwng.