Ka Insiam Ṭha Ve Tawh Dawn

By Lalremruata Khiangte

"Some want it to happen, some wish it would happen, others make it happen." -Michael Jordan

Anthony Burgees-a chu kum 40 mi a nihin a thluakah bawk ṭhang chi a awm tih hmuh chhuah a ni a. A thluaka cancer natna hnathawh avang chuan a kut pawh a che ṭha hlei thei tawh lova. Kum khat awrh chauh a dam tawh dawn niin doctor-in a hrilh a. A nupui thihsan mai tur tan chuan eng emaw tal tih hi ṭulin a hria a. Mahse, enkawl dam ngaihna awm lo natna khirh takin a tlakbuak chung leh a kut takngial pawh duhthala a hman theih tawh loh hnu chuan eng thil tiin nge a nupui tan thil hlu hnutchhiah tur a thawh chhuah tak ang?

Burgees-a chuan thu ziah hi a chakna a rei tawh a. Mahse, thuziak thiam tak a ni lo tih a inhre chiang hle. A chak vang ringawtin thawnthu ngaihnawm tak, hralh tla bawk si chu a ziak ngawt thei dawn em ni? Mahse, tun dinhmuna a tih theih chhun a ni tawh miau si a. Tih tur leh tih theih dang nei hek lo, typewriter chu a inchhawp a, a ziak ve ta mawp mawp mai a ni. Chutianga a tih chuan, nakinah zawrh tlaka ṭha a lo nih mial chuan a nupuiin royalty tlem azawng tal chu a chan ve theih mai a beisei a ni.

"January 1960 kha a ni a. Ka natna an han zir chian chuan kum khat lo liam ka dam tawh dawn lo tih hi mi thiamte ngaih dan a ni a. Nakum ṭhal laia thi tura ngaih ka ni," a ti. A dam rei tawh dawn loh avangin ṭhahnem a ngai hle a. A thiam leh thiam loh pawh ngaihtuah chang lovin a ziak mawp mawp reng mai a ni. Ni a liam zel a, thla a vei a, kum a lo thar ta hial a. Mahse, Burgees-a chu a la thi tlat lo.

A clock-work Orange tih lehkhabu avanga thuziak thiam hmingthanga khawvelin a chhiar hlen tawh tur Burgees-a hriselna dinhmun chu an han endik leh ta a. Cancer natna a lo nei tawh awzawng lo chu niin. A thluaka bawk ṭhang chi awm pawh chu a lo bo daih tawh a. Kum khat chauh dam tawh tura a inngaih laia a hnathawh ve theih chhun thuziak lamah chuan a inhmang zui ta zel a. Lehkhabu 70 chuang ziaka thawnthu ziak thiam hmingthang a nih chhan a ngaihtuah let ngial pawhin cancer natna a vei vangah a puh tlu lo thei lo. Amah ngei pawhin cancer natna vei lo ngat sela chuan, kha dinhmun ropui leh ngaihsanawm takah khan a inhlankai theih a ring miah lo.

Ni e, Pathianin mihring a siam dan hi a ropuiin a mak danglam hle a. Kan ropuina hai chhuak tur hian natna benvawn emaw, harsatna khirhkhan bik emaw kan chunga a thlen zet loh chuan, ṭhenkhat hi chuan, keimahnia theihna awmte hi kan hai chhuak mai mawh khawp mai. Ṭhenkhat chu a ṭulnain a ur thluk vangte, tlanchhiatna dang awm lo khawpa mawhphurhnain a hnawh chepte leh tih theih leh thiam dang neih thlawt loh vangte pawh a ni thei. A chhan chu eng pawh ni se, kan kawng zawh chu eng kawng pawh lo ni se, mi tam zawkte hi chuan theihna nasa tak kan nei ṭheuh tih hi kan pawm a ṭul.

Keimahnia theihna awm chu kan la hre lo emaw, kan la hre thiam lo emaw, hriat tumin hma kan la lo emaw a nih pawhin theihna kan nei ve lo emaw intih ngawt tur a ni chuang lo. Khawimu (Bumble bee) hian taksa lian tak leh thla te tak te a nei a. A thla chu a tet em avangin a taksa rit tak phura thlawhpui thei ziazang a ni lo. Mahse, a thla te tak te tana thlawhpui rual loh taksa rit tak a nei tih a hriat loh miau avangin thum vung vungin a thlawk ve ziah mai a ni. Keini pawh keimahnia theihna awmte hi hre lovin kan lo awm ve reng thei a. Sawi tawh ang khan, mi tam zawkte hi chuan keimahnia theihna awmte hai chhuaha hman ṭangkai kan tum hek lo.

J.K. Rowling-i chu a fate chawm nana mi hnena khualchhawntu hnathawk tura inhlawh a ni a. A hlawh chhuah chhunte chu a fate nena an ni tin khawsakna khawp der der a nih avangin thil ropui tak han beisei ngam tur ziazang a ni lo. Mahse, a ngaihtuahna leh suangtuahna khawvela a thil ngaihtuahte chu ziakin a dah zel a. Lehkhabua chhuah tham hial a lo nih hnu pawh chuan lehkhabu chhuahtu tumahin an lo chhuahsak duh hauh lo mai lehnghal. Tihngaihna dang a awm lo. Amah ngeiin a fate awih muthilh nan a la chhiarsak mai loh chuan khawvela tumahin an chhiar ve thei dawn tlat lo. Beidawng taka a haw hnu chuan, publisher pakhat chuan Rowling-i fanuin a ṭahawh avang ringawtin a chhutsak ta a. Harry Potter lehkhabu avanga Rowling-i chhungkaw hausakna hi sawi mai ngaihna awm lo khawpa tam a ni ta hial a ni. Harsatnain min hnehban a, harsatna tukdawl kan nih der tawh hnu pawh hian hlawhtlinna chu a lo la awm thei tho mai.

Electric Bulb hmuchhuaktu bengchhet leh zawng-sih-siam-sual ni bawk Thomas Edison-a khan, "Ka la hlawhchham reng reng lo. Tih dan ṭha lo 10000 ka hmu chhuak zawk a ni," a ti. Hemi tluk thuak hian Oliver Burkeman-a chuan The Guardian Weekend (August 13, 2011) chhuakah khan ti hian a lo ziak a:

Thil siam chhuahna pui tak neitu pakhat hian khawl siam thiam a ko a. Khawl thilah chuan chiang lo a awm avangin thil siam chhuah theih a ni lova. Hnathawh theih a nih loh avangin a ni telin vaibelchhe tel an hloh ta ziah mai a. Khawl chhe siam tura a koh chuan uluk takin a han zir chiang ta a. A thawktute leh chu thil siam chhuahna hmunpui neitupa ngei pawh chu rawnin a chhe lai awm chu an zawng ta ngar ngar mai a. Hei hi a ni thei ang em? tiin a han zawt a. Mahse, chu lai chu a chhe lai a ni lo tiin an lo hrilh ṭhin a. Chutianga nasa taka an zir chian hnu chuan ṭial pakhat hi a lo nghet lo a ni tih an hmu chhuak ta a. Chu veleh khawl chhe siam tura an koh-pa chuan chu ṭial chu a han herh nghet ta a. Khawl chu a lo ṭha leh ta a, hna pawh an thawk leh ta chur chur mai a ni.

Khawl chhe siam manah a siam tura an koh chuan Pound sing khat a dil ta mauh mai. Khawl neitu chuan ṭial khat herh ngheh man chauh atan a chuti zat zat sum han pek chu tam a ti ngang mai a. A pek hreh deuh avangin khawl chhe siam tura an koh-pa chuan a han hrilhfiah ta a:

"Khawl chhe siam tura ṭial pakhat herh ngheh man kha Pound khat chauh a ni a. A chhe lai zawng chhuak tur leh herh tur dik tak herh a nih theih nana thawhrimna man kha Pound 9999 a ni e," tiin.

Hlawhchhamna tam zawk hi tehkhin thu kan tarlan ang deuh hi a ni fo mai. Dik hlel pakhat avangin mi tam tak chuan beidawngin an tum ṭha pui pui an chawlhsan fo. Chung mite tan chuan bei la bei nawn rawh tih leh thawhrim chu chawlhna nuam a ni tihte chu all works and no play makes Jill a dull boy tihte nen awmze thuhmunah an ngai a. Chuanlam an siam a, puhmawh tur an zawng a, vui vaina tur an dap a, sawisel tur an haihchham ngai si lo. Phunchiarin an beidawnna thup mawi nan thiam thu an sawi zuap zuap ṭhin. A ni lo berah thawk la, i thawhah lawm rawh tih thu tal lungawipui sela chuan a zia deuh tur. Mizo thufing pawimawh tak a hmunah dah la, a hunah ti rawh tihte hlei hlei an la ngainep ta dah a.

Loneimi pakhat hian vauah mupui bu a hmu fuh hlauh mai a. Tui khat chauh a lo awm tawh lehnghal. Chu sava tui chu lain arpui a awp keutir ta a. Mu chu arpuiin a no dangte ang bawkin a awp keu a. Ar note dangte ang bawkin arpui hnungzuiin a seilian ve ta a. Ni khat chu, van sang taka mu thlawk delh delh hi a hmu a. "Aw, mu ang hian thlawk thiam ve ila a nuam tur," tiin a inngaihtuah a. Sang taka thlawk thei mu a ni tih reng reng a inhre lo. Hetiang chi hi kan tam khawpin ka hria. Mahni nihna dik tak hre lo leh hriat tum lo hi kan tam ber awm asin.

• Pa pakhat: "Pathian hian mi mawl hi a lawm ber a ni ang."
• Mi dang: "Eng vanga chu ngaih dan chu nei nge i nih?"
• Pa pakhat: "E le, mi mawl a siam hnem ber alawm."

Sawn fa Ophrah Winfrey-i naupan lai nun chu tihduhdahna, cheksawlhna leh diriamnaa khat a ni a. Harsatna leh pachhiatnate hi chu a ṭhian ṭha neihchhun emaw tih mai tur a ni. Hmeichhiaten harsatna an tawh theih ang zawng zawng chu a tawnhriat tawhte vek emaw tih mai tur hi a ni a. Mahse, chutiang thilte chu inhnehbantir a tum hauh lo. Khawvela hmeichhe lar leh hlawhtling ber pawla chhal kumkhua tawh tur Ophrah-i chuan hetiang hian a chanchin a sawi:

"Mi chhumchhiate chennaa naupang berh leh endawng tuar reng ṭhin angah ka inngai duh ngai lo. Ka naupan tet lai aṭanga ka mimal nuna mawhphurtu lian ber chu keimah hi ka ni tih ka inhria a. Ka hmalam nun leh ka nakin hun chungchangah pawh mawhphurhtu ber ka nih ka inhriat avangin chu thilah chuan ka theihtawpa ṭha ni turin ka beih a ngai tih ka hria," a ti.

Pa pakhat chuan, ka ṭhat lai leh vanglai nite khan khawvel hi thlak danglam ka tum a, a ti a. Khawvel thlak danglam chu thil theih loh a nih a hriat chian hnu chuan an ram leh hnam thlak danglam chu a tum leh ta zawk a. Chu a thil tum pawh chu thil theih loh a ni tih a hriat hnu chuan an khua siam ṭhat a tum leh ta a. An khua thlak danglam a tumna lamah chuan a lo ṭhang upa hman hle tawh mai hi a lo ni a. Ka kum a tamin ka lo upa hle tawh mai si a, ka chhungkua chauh tal hi chu thlak danglam ka tum hram teh ang, tiin a inngaihtuah leh ta a ni.

Mahse, chutia tar chhia mai a lo nih tawh hnu chuan a chhungkua takngial pawh a thlak danglam hlei thei lo tih chu a hre hnuhnawh ta a. E khai, mahni inthlak danglam mai loh chu tih theih reng reng ka lo nei lo a nih hi le, a ti ta hial a. Tichuan, a hlawhchham chhan hriat tumin a ngaihtuahna zawng zawng a seng ta a. Hriat sual leh hriat hmaih palh a lo nei a ni tih a hre chhuak ta.

Hman hmanah khan keimah hi lo inthlak danglam tawh ni ila chuan, chu chuan ka chhungkua hi a thlak danglam daih tawh tur hi a ni a. Kan chhungkua chuan kan khua hi kan thlak danglam thei ang a. Kan khaw mite zawng zawng hi chuan kan ram leh hnam pawh hi kan thlak danglam thei ngei ang. Kan ram leh hnam thlak danglam a lo nih chuan khawvel pawh hi awlsam takin kan lo thlak danglam thei daih dawn tihna a lo ni, a ti a. Mahse, a tlai tawh. Tar chhia mai a ni tawh a, thih hmabaka a vanglai hunte thawnthu sawia sawi mai mai thei tawk lek a lo ni ta si a. Ṭhatna hrim hrimte, malsawmna leh vanneihnate um leh chan tuma kan hmanhlelh luatna lamah mahni insiam ṭhat nachang manghilhin kan lo bo thui lutuk palh ang tih ka hlau ṭhin. Mahni insiam ṭha hmasa zet ila, thil ṭha dang chuan min la umzui zawk dawn alawm.

"Miin khawvel hi a pumin nei sela, a nun chan si sela, a tan eng nge sawt ang?" -Isua Krista