A Tlai Zo Ta

By ZH October Renthlei

Tleirawl tituai nalh tak a ni a. Khawtual tlangval leh khaw ṭhenawm aṭangte paw'n rimtu a ngah hle ṭhin. A hmel a ṭhat mai piah lamah an hausa tel kher hian a timawi zual a ni. Ho takin nung ṭhin mah se, khawvel a nih miau avangin tu'n an sel ngam ngai meuh lo va. An neih luangliam liak pha chinte phei chuan, "Mihring pawh i ni lo, Vantirhkoh i ni, Angel i nih hi," an ti hial ṭhin! He hmeichhe nun zeril ber hmasawn dan; a nun kal zelin a hrin leh tawngbuak, chumiin lungngaihna chirhdûpa a tlaktir dan hi hmeichhe hrin hmeichhia tana zirlai duhawm tak a nih ngei ka beisei.

A nu leh pa neihchhun a nih miau avangin uchuak taka chawilen a ni a. Lersia se chi ṭha ang maiin thlakipah thawmhnaw thar leh thil thar a nei ziah ṭhin. Chhungkaw khaipa ber lah chuan biak in kawng hai khawpin office lam a buaipui a, chhungpuinu lahin hlim sángin ṭhenawm khawveng a tlawh awl lo! Mal tlat nun hi sualna nasa tak lo inṭanna a nih thu reng reng an hre lo. Ram chu veiin, thlaraubo chu ruihchilh mah se, an kianga awm, an fanu chuan mihring mize ril ber, inhmangaih tawnna, induh tawnna, inngaihsak tawnna te hi a mausam a, a kalsan mek si a. A pa office bang lah hian rim duhawm lo zet a rawn hawn tel ziah a. A hmingin kohhran leh khawtlangah tarmawi tur khawp nihna tesep a hung far lehnghal. A nu leh pa thu hi a hnial ngai lova, a pa zu nam a hriat hi chuan nawm loh riauna neiin a inhre ve ṭhin. Mahse, pa fing tak a nei a, sawrkar sum nasa taka a relhrúk leh chheprel lai paw'n lehkhabu kawmdum nen mite hmuhah a mittui hruin thlaraubo a veiin a ṭap hluam hluam thiam tlat. Chu tleirawl nun zir mêk leh hmasawn mek rilru chu a kawrawng a, ama ṭhat ṭhatin a ṭha ve tawp mai a ni.

College-a a ṭhianteho zingah pawh a pangngai pawl takte zing ami a ni a. Biak chhiat a táwk khât lutuk hi a ning lek lek ṭhin. Mahse, an Mizo lecturer-in Hmangaihna lam thu a sawi apiang hian a awmzia a man pha ve lova, a ngaihtuah zui hek lo. A pa a hausa a, hah taka lehkha zir ai chuan hahdam taka entawn nuam a ti zawk a, theih ni phei se chuan a aiawha exam tur aikal lak hial a duh mai ṭhin. Nula ni tawh mah se rilru puitling a pu ngai lo va, a awm sa ei leh a pa bank account aṭanga sum lo lakchhuaha chen kual vel chu a hna pui ber a ni. Eitur man tam tak tak kianga TV en hi a tleirawl chhuah hlim aṭanga nuam a tih ber a ni ṭhin. Retheih awmzia a hre lova, hmangaihna hi hawrawp inremkhawm a ni tih bak chu hriat kher ṭul a ti hek lo. Engkim hi suma lei theih turah a ngai nghet bur tawh mai a ni.

A dam sen lawl lai hi chuan ṭawngṭai a tum lem lo va, a damṭhat loh erawh hi chuan Pathian a kar na thei hle thung. Chhungkaw hlim tak ang maiin nui dar dar ṭhin mah se, hlim loh rûkna an nei vek a. Zan laia mutmu tuah thei lo khawpa sum atchilh a pa muhil thei lo pên thâwm chu a ngaithla kar ṭhin a. A pa muhil ṭawngvaiin a nu hming ni lo a lam vak vak ṭum phei hi chuan rinhlelhnain a khat a, a hlau em em ringawt mai a ni. Muthilh tuma a inlukhuh nasat poh leh a buai zual a; a room tukverh aṭang chuan an kawmthlang rangva in aṭanga zan malsawmna chhiar mek a college thiannu ṭawngvai chu a ngaithla a, a awt ngawih ngawih ṭhin a ni.

A lo nulat hnu chuan nupuia rawn diltu a tawng ta fo va. An hausain a kawppui âwm tak vek mai an ni hlawm a. Thlarauthianghlim ruihchilh a nu phei kha chu ṭhahnem ngai ber ber a ni a. A fanu tan chuan rei lo té chhung sual rawng han bawl zawk chu pawi a ti hran lo va, fate tan alawm tiin Bible thianghlim a khup hmak thiam tlat. Tunah zawng a nu leh pa remruatnain pasal a neih a lo ṭul ta. Hmangaihna awmzia hre turin hmangaih a la tawng lo va, mipa hmelṭha leh duhawm tak a hmuh chang hi chuan ngaihtuah zui ve fo mah se, rei a daih ngai lo. An inneih ni-ah chuan uchuak fâl takin an chei a, a taksaa bet incheina sum chu Zokhaw ṭhenkhat kohhran kum khat budget aiin a tam hial ta ve ang! A pasal chu a nu leh pa thlan tlin a ni a, a hmangaih vanga nei a ni lo. Thuawih takin a nu leh pa sahfai kawngah chuan a kal ve tawp mai a ni. Hmeichhe khawngaihthlak tak chuan engtin nge, eng hringnun nge a hman tak zel ang le?

(First Person-in chhunzawm ang aw)

Chutia pasal ka nei ve ta mai chu mak ka ti a, hriatthiam har ka ti tak zet a ni. Kan inneih chhan ka hre lo va, ka duh vanga nei ka ni hek lo. Hmangaihna an tih teh fo hi ka ngaihtuah ve ta fo mai. Hmana kan lecturer-in Laltheri leh Chalthanga te inkara hmangaihna chungchang a sawi te, kan English lecturer-in John Keats hringnuna hmangaihna luang chhuak duhawm tak tak a sawi ṭhinte kha ka ngaihtuah lét a. Chu mai a ni lo, Lianchhiari'n a pasal Pawngsena thlim a, a bialpa hlui Chawngfianga Sinai Tlanga Pathian thupek a bawhchhiatpui ṭuma inhnît hlap hlap chunga, "Kan inṭhen nan emaw, Chhiarthlang ar za a khuan," tia a ṭah hawm hawm laia a rilru ril ber manganna ang kha ka hmufiah ve ta riai ruai hian ka hria.

Ka pasal chuan a thiam tawkin min duat a, mahse hmangaihna tel lova ka zawmpui, chhungte min thlansak a ni miau a. Hlim hmel puin a kiangah mu ve ṭhin mah ila, ka thla erawh a ngam lo va, a muang thei ngai lo. Kan pa muhil chu ka thlir dauh dauh a, mi sual tak a ni lo tih erawh ka hria. Zan laiah te hian ka thova, tukverha dakin ka hawi vang vang ṭhin. Thla ên zan phei hi chuan ka khua a har ngawih ngawih a, kim lo tlata inhriatna nen ka muhil thei ngai lo. Keimahah hian kim lo a awm tlatin ka hria a, enge a nih ka hre si lo. Ka kiangah ka pasal a awm a, mahse chu chuan ka chhungril hliam tawrh chu a chhâwk thei mawlh si lo va. Nun hi ka kham hluah hluah a ni ber mai. Hetia hrehawm taka hun ka hman lai hian ka benga min betu ka thinlung aw chuan, "Hmangaihna nei lo mihring i ni. Hmangaihna tel lovin eng chen nge i kal dawn?" tiin min zawt fo va, ka buai ta telh telh mai a ni.

Hetiang boruak ka tawn avang hian ka hmel a dâng bei a, chhungril tawrhna chuan min hneh hle mai. Ka rilru chuan 'hmangaihna dik' tih mawlh mai hi a vei a, a ngaihtuah a ni. Mahse chung chu ka ban phakah a awm tawh rih si lo. Ka nun a beidawng a, mahni intih-hlum duhna hial a rawn hring ta fo mai a ni. Ka pasal tan nupui nih ka tling lo va, a chhungte tan lek phei chuan mo thatchhia leh khaw lo tak ka lo chang zo ta!

Tuk khat chu intiharh turin bazar lamah ka kal a. Ka college kalpui ṭhiante ka hmu hlauh maia kan hlim tlang khawp mai. Thingpui dawrah kan chawl a, kan ti ti malh malh a. A makzia chu, ka ṭhian kawm tam ber Zovi chuan ka chhungril hliam a hmu thei ta tlat nia mawle! Engmah min zawt lo mah se, a mitmeng aṭang chuan ka hria a ni. Ka hawng lam chu ka hriat fo tawh tlangval pakhat hian min lo hui lawm lawm a. A lam panin ka va kal hnai a. Mahse ka zak ru tlat. Ka zah riau tlat a nih chu mawle. A felin min be bawrh bawrh a, pasal ka neih tawh leh tawh loh thu te min zawt a. Kan inkawm ta reng a. Thil mak deuh mai chu he tlangval bulah hi chuan ka hahdam sawng sawng a, ka rilru hahna zawng zawng hi kiam ta vek ni maiin ka inhria. Pasal ka neih tawh thu ka hrilh laia lawmpuina chibai min buk lai te khan ka khur der der hian ka hria. Min hmuh leh thuai a duh thu a sawi hnu chuan ka kalsan ta a.

In ka thleng chu boruak a rit leh hle mai. Ka nu (ka pasala nu) chu a âng hlawih hlawih a, inhmeh bel tawk tur si hian a ṭawng tak ang bawrh bawrh a. Kan room lamah chuan ka chhauhsan ta ringawt mai a ni. Khumah ka tlu hnawk a, ka rilru mitthla-in a hmuh leh a ngaihtuah chu kha tlangval kha a ni ta tlat mai. Ka rilru lak pen tumin thil dang ngaihtuah ka han tum ngial paw'n amahah bawk ka lut leh ṭhin. Ka lo hmangaihin, ka lo duh ṭhin réng em ni dawn le? Ni lo, kei chu pawmlai nei ka ni tawh a, chutiang chu a theih loh hulhual, a theih loh bur! Ka rilru a buai ta telh telh a, a ni telin kan pa nun dan lah a dang telh telh mai si. Mahse, ka ringhlel lem lo va, ka chungah thil rapthlak a tih ka ring phal ngai lo. Rilru khingbai leh hah reng rengin hringnun ka chhiar chho ta zel a. Nupa hlimna kan hman chang te hian hlimna tluantling ka hmu ngai lo va, a chang chuan ka ning ngawih ngawih a, ka kham ngawih ngawih ṭhin a ni.

Hun leh ni te a liam zel a, ka ṭhianpa ka hmuh lohna pawh a rei ta hle mai. Kan inkawm hnuhnun bera min rawn biak tih loh kha chu kan inbe ta miah lo. Mahse, ka ngai em em ṭhin a, hmuh leh thuai thuai ka nghakhlel tak zet a ni. Hei hi em ni hmangaihna chu? Hei hi a ni ngei ang hmangaihna chu, hahdamna, hlimna a keng tel tlat. Zan khat chu kan pa mobile phone ka check-sak a, Karei! Ka rin phak bakin thil a kal tih ka hmu thiam nghal mai. Zu nam chunga a rawn hawng kha tlai chaw pawh ei lovin a mu tlang ta kha a ni a. Ka mittui a tla zawih zawih a, thih daih mai hi ka châk a ni. Ka hun kal tawha ka nun dan te, ka nu leh pa min enkawl dante kha ka chhuikir a, hmangaihtu zawng lova sum ûm a, a thim a var pawh thlu lo ka pa remruatna avangin mi hausa inah ka lawi lút a. Hmangaihna dik zawngin ni tin hun ka chhiar ta si. Ka va han vanduai kher em! Ka mangang lutuk chu chhuatah ṭhingtṭhi-in Pathian ka au ta tawp mai a ni. A tuk zingah chuan kan pa nen kan inhmu thiam lo ṭan a. Ka duh loh ber mai chu tih a lo ngai ta a. Kan in lama hahdam turin ka hawnsan ta tawp mai a ni.

Khawhar tak leh mal ngawih ngawihin darkar tin ka vui liam a. Ka chhungril ber natna chu ka ṭhiannu Zovi chauhvin a hrethiam a, min hnem turin kan in-ah a rawn kal fo ṭhin. Ka manganna chu amah chauhvin min hmuhsak thiam ṭhin niin ka hria. Kan pa lah chuan ngaihdam dil a rawn tum lo va, a chanchin ka hriat te lah chu ka nu leh pa takngial pawh hrilh tlak a ni ta si lo! Mahse zêp reng theih ni hek lo le, inṭhen a lo ṭul ta a ni. Hetianga rilru mangang leh mal ngawih ngawiha hringnun ka hman mék lai hian ni khat chu ka ṭhianpa kha a rawn lang hlawl mai a. A tih dan pangngaiin a rawn nui lùt sâng a, mahse ka boruak tawn a hriat hnu erawh chuan lainatna hmel duhawm tak a pu thung. Ka chanchin min zawt a, engkim a bul aṭanga a tawp thlengin ka hrilh ta mial mial a. A ṭawngkam thiam ang tawk tawkin min fuih a, min hnem a, ka va'n hlim em! Rilruin min pawmpui, kan hmangaih dik takte bulah hi chuan thlamuanna mak tak mai a lo awm ngei tih ka hre chhuak thiam ta.

Chumi ni aṭang chuan min rawn kan fo va, a nun a zalen em em a, keimah anga rilru hahna nei ve lo ang mai hian min tihlim thiam em em a. A awm chhung hun rei lo tê-ah pawh vawi tam tak mittui tla phungin min tinui a ni. A chunga ka rilru put dan chu hrilh ka duh a, ka ngam si lo. Nula thianghlim ka ni tawh lo va, nuthlawi hming ka pu tawh tih ka hai lo. Mahse ka hmangaih a ni. Hmangaihna awmzia min hriattirtu a ni a, amah chu hmangaihna a ni. Ka nihna hniam tak chuan huaisenna min pe thei tawh lo a ni ber mai.

A Tlai Zo Ta!

Inrinni zing chu mahni tawkah ka buai ve hle a. Inchhung sekrek khawihin ka phe buai ve hle mai. A hmaa ka nun kha thihna tluka hlauhawm ni hian ka hre tlat a, kha nun kha ka hua a ni. Ka nu leh pa lakah pawh ka inthlahrung a, awmpui chu nei tho mah ila, ka thiam tawk leh phak tawkah chuan awm awl ka tum tawh bik lo. Buai zualpui a reh hnu chuan ka room-ah lehkhabu THLIARKAR KHAWHAR tih chu ka chhiar a. Chu lehkhabua thawnthu tawi chuan min hneh hle mai. Huaisenna nasa tak min pe a ni. Ka ṭhianpa rawn len leh hunah chuan ka chungrila ka thil vei zawng zawng hi ka hrilh ngei ang tiin rilru ka siam fel ta rup mai le! Chawhnu lamah chuan ka ṭhiana chu a lo leng leh ta ngei a. A rilru a thianghlim em em tih ka hriatna pawh, kan pahnih chauhva kan awm dun pawh hian a zahawm thlap zel. Fel taka ṭhuin ka harsatna chu min chinfelsak a tum tlat ṭhin a. Pa-in a fate vuina leh lungawi lohna a ngaithla ang mai hian ngawi rengin ka thusawi chu a lo ngaithla a, min tawrhpui tak zet tih a hmelah a tilang a, kei mimawl ber paw'n chu chu ka hmu thei a ni. Ka kiangah lo ṭhuin kan inkawm a, ka rilrua ka vei chu ka hrilh ta tawp mai a ni. A ngawi vang vang a, ka thinphu chu a rang a, a inthumrawn tlut tlut mai. A sam a tuai a, rilru hah hmel taka min melh chung chuan a vawi khat nan ka ban a vuan a, ka hrilh a hai hle mai. Eng chhanna nge min pek dawn tiin ka rilru a insual nasa hle bawk. Ka mittui a rawn hnâm tial tial a,

• "Sangte, i va han sual ve!"
• "U Mam, engnge i sawi awmzia chu ka va'n hrethiam lo ve?"

"A pawi lutuk, engah nge hmanah min hrilh loh. Kan inhmuh hnuhnun ber te khan min hrilh tawh tur i ni asin. Thla khat lai a liam tawh a ni si a," a ti kun ta lap a.

Engnge awmzia ni ta ang le. "U Mam, min han hrilh teh. Engnge i sawi awmzia ni ta?" tiin (a bana vuanin mit kara mittui nen) ka zawt a. Duat taka min kuahin a âwmah nghengin min pawm a, "Sangte, i tlai tawh a ni. I lakah beiseina beidawng ka nghahna hi a rei tawh asin. Nimin maiah khan hun rei tak aṭanga min beisei ve tlattu hmechhe pakhat hnenah ka thinlung ka lo hlan tawh a, 'ṬHIAN' nihna chanvo bak ka pe thei tawh lo che a ni," a ti ta tawl mai a nih chu!

A va han na kher em. Nung reng siin ka thi a, fiah lo ruaiin U Mama ṭawng chu ka hre thei. Hmangaihna awmze dik tak hre lovin hun kha leh chen ka lo hmang liam tawh a, ka tawpna chu hei hi maw lo ni. Hmangaihna dik tak awmzia ka lo hriatchhuah ve meuh chuan ka tlai zo ta si. Ka hmangaih U Mama, tlangval rinawm chuan mi dang hnenah a hmangaihna a hlan tawh a, ka tan beisei tur a awm ta lo. Ka nun dan uchuak tak ten hmangaihtu hmel a hliah ṭhin a, ka khawsak dan leh incheina man tam tak tak te hian hmangaihna dik a hnar a, hmangaihtu dik a hnawt bo ṭhin tih hi ka fiah ta kuar kuar mai a ni. Ka nun hlui khaw lo tak avangin ka ṭap a; ka rûm a. Mite khawvela hlimna awmzia ka hmuhfiah darkar-ah zet chuan A TLAI ZO TA a ni.

Tichuan Peasant poet kulmûk John Clarea'n,

"So I try to seek pleasure but vainly I try,

Now joys cup in drained and hope fountain in dry,

I mix with the living and what do I see,

Only more cause for sorrow in loosing of thee.."

tia hla lungrun zet a lo phuah chhuah tak kha, a tak ngeia ka chan a lo ni ta.